Ongeveer tien jaar geleden had ik Amsterdam een paar ontmoetingen waarvan er eentje vreselijk ut de hand liep. Na een interview -ging over de wonderbaarlijk goede Bernie Gunther trilogie, waarmee hij opmerkelijk hoge ogen gooide als misdaadauteur, besloot Kerr dat we het succes van Bernie ook wel even konden vieren. “Zo vaak ben ik nou ook niet Amsterdam.” Als echte Schot liet Kerr meteen dubbele whisky -zonder e, aanrukken. Ieren schrijven whiskey, Schotten zijn zuiniger, ook met letters, maar bepaald niet met whisky want blijkbaar was Kerr zo in zijn nopjes met de verkoop en onvangst van zijn Bernie Gunther werken in Holland, dat hij uw verslaggever niet alleen trakteerde op wat hij 'echte Schotse cultuur,' noemde en als toegift -of was het voorzorg- de taxi naar huis liet komen, alwaar de chauffeur de huisdeur opende en ik de volgende ochtend in gang in plaats van in bed wakker werd. Heel erg ziek en vage herinneringen aan een alcohol doorwasemde avond. Later op de ochtend belde Kerr, fris als een hoentje, om te vragen hoe de vlag erbij stond. En pasant vertelde hij te hebben ontbeten met spiegeleieren en spek en raadde me aan om hetzelfde te doen. “Schotse cultuur, wij hebben misschien niet zoveel goeie schrijvers hier, maar stokers van jewelste.” Ik hoorde hem grinniken en ging bijna over mijn nek.
Nu, tien jaar later zit ik tegenover dezelfde Kerr. Niet echt veranderd behalve dat de Schotse cultuur hem een behoorlijk aantal kilo's heeft nagelaten. “Weinig Schotse cultuur meer,” zegt Kerr daarover, “Ik woon inmiddels in Londen, voel me niet zo verwant met de Schotse school die het onder leiding van Ian Rankin zo goed schijnt te doen. Ik wil Sean Connery niet als president want we hebben eerder meegemaakt dat een acteur op leeftijd de politiek in ging en dat is op het nippertje geen ramp geworden. De wilde haren ben ik, older and wiser, kwijt. De whiskyfles staat meestal buiten mijn blikveld. Ik ben een brave burger met kinderen en mijn enige handicap is dat ik moeilijk nee kan zeggen tegen lekker eten. Dat zet mogelijk meer aan dan alcohol. Maar als ik reis, en dat doe ik veel, is het eerste wat ik doe kennis maken met de keuken. Dat zegt veel over de mentaliteit van een land. Bovendien voer je aan tafel de beste gesprekken. Goed eten maakt de tongen losser dan drank. Proefondervindelijk vastgesteld. Ik ben er nog niet achter hoe het precies zit met de Nederlandse volksaard, maar zou ik op het ontbijt afgaan, dan is het slecht met dit land gesteld. Londen is evenmin een culinair paradijs, maar op elke straathoek kun je er wel tot diep in de nacht ontbijten.”
Kerr werd begin jaren negentig vrijwel in één klap tot de hele groten gerekend met wat nu bekend staat als “De Berlijnse Trilogie. Drie boeken,die snel na elkaar verschenen. De hoofdrol was weggelegd voor Bernie Gunther, een Duitse politieman die zijn werk deed in nazi Duitsland. Voor die tijd gewaagd -de anti Duitse sentimenten waren begin jaren negentig nog volop aanwezig in de houding van de, vooral wat oudere Nederlanders die 'de oorlog nog hadden meegemaakt,' en die hun nazaten soms het gevoel gaven dat het schande was dat zij dat niet hadden. Boeken over de oorlog waren er genoeg, maar boeken die speelden in Nazi Duitsland met een hoofdpersoon die zelfs deel uitmaakte van dat verfoeilijke systeem, dat lag anders. Overigens zette Kerr Gunther niet neer als nazi. Bernie Gunther was een integere politieman, die niks op had met Hitler's fanatieke aanhang, maar wel met hen door een deur moest en zo werd genoodzaakt te laveren tussen integriteit en loyaliteit. Kerr maakte er meer van dan alleen thrillers met een plot, al zijn ze ook op dat niveau best te lezen. Het was vooral de zwalkende Gunther, op zoek naar een consensus waarin hij precies genoeg kon doen om vrienden te houden en vijanden te mijden. En daarbij zijn handen toch, relatief, schoon probeerde te houden. De sfeertekeningen van Berlijn in oorlog voegden de meerwaarde toe.
Die eerste boeken kregen een schitterende pers, maar niet iedereen vond ze onomstreden.
“Toen ik eraan begon was ik me er van bewust dat ik lezers op hun tenen zou trappen. Over de oorlog, wordt vooral in de landen die door de Duitsers bezet zijn geweest, niet bepaald genuanceerd tegen Duitsers aan gekeken. In Engeland is dat anders. Wij zien de Duitsers meer als die lui die Londen bombardeerden en waarvan wij, en nu druk ik me heel erg Brits uit: sportief gewonnen hebben. Zo ziet de gemiddelde Brit de oorlog. Hij zag geen deportaties; hij zag trouwens ook weinig Duitsers. Mij fascineerde het hoe een gemiddelde Duitser had kunnen functioneren. Als het oorlog is denk je al snel dat gewone misdaad er niet eer toe doet. Maar ook in Londen hebben bijvoorbeeld moordenaars gebruik gemaakt van de bombardementen om de sporen van een moord uit te wissen. Destijds heeft de politie een aantal gevallen gewoon opgelost. Het leek mij interessant om een politieman in nazi Berlijn te laten werken. Als schrijver had ik een rijk geschakeerd gegeven. Hij deed normaal politiewerk onder wel heel veel abnormale omstandigheden. Dat bood zowel een scala aan situaties en een scala aan psychologische factoren.”
In Nederland hebben we Tomas Ross. Ross schrijft faction, een mengsel van historische feiten en fictie.
“Zo zou ik mijn Bernie Gunther romans niet willen noemen. Er komen weliswaar historische gegevens in voor, maar ik schrijf romans. Als ik schrijf dat Eichmann in Zuid-Amerika was, dan is dat het enige dat klopt. Dat hij daar ene Bernie Gunther zou hebben ontmoet? Dan mag je alleen aar zeggen dat je fictie schrijft. Ik heb niet de pretentie de loop van de geschiedenis te veranderen door een verzonnen detective.”
Waarom bleef het niet bij een trilogie?
“Die eerste drie boeken volgden snel na elkaar. Maar ik was bang, dat wanneer ik er nog meer zou laten volgen ik gezien zou zijn als een one-issue writer. In die hoek wilde ik niet terecht komen. Ten eerste wordt je dan een instituut en ten tweede een soort gevangene van je eigen verzinsels. Misschien dat het vele geld dat er tegenover had gestaan een beetje goed had kunnen maken. Maar ik voel me een schrijver, geen produktiewerker in een serie fabriek. Ik wil kunnen experimenteren. Dus heb ik thrillers geschreven, sommige slecht, anderen weer beter, maar wel allemaal verschillend. S.F., ook niet allemaal geslaagd. Maar goed, wel geprobeerd. Mijn kinderboeken lopen als een trein. Ik heb met Tom Cruise gewerkt aan scenarios. Waarbij ik wil opmerken dat ik me gelukkig prijs dat ik een onbekend gezicht heb en mijn naam alleen bekend is van covers. Over mij heeft niemand een mening. Over mijn boeken bestaan meningen. Er bestaan meningen over de films van Cruise, maar die vallen weg tegenover het grote aantal meningen over de persoon Cruise. Ik heb relaxed met hem gewerkt en weet van dichtbij dat het lastig is om tot het publieke bezit te behoren. Ik bewonder de stabiliteit van Cruise en ik trok me al niet zoveel aan van meningen, maar sinds ik hem ken heb ik er helemaal lak aan.”
Je gaat door met scenarios?
“Ik heb het gedaan in Hollywood en het was een ervaring. Maar ook een oefening in discipline. Als schrijver ben je vrij om je personages geheel naar eigen inzicht te verzinnen. Daarin ligt de sleutel van het succes. Verzin je een persoon die aanslaat, zoals Bernie dan vormt dat geen belemmering om vrij et Bernie om te gaan. Je unt hem als het ware zelf laten groeien. Met scenarios ben je gebonden. Je moet werken met heel veel limieten. Dialoog in een boek is onbruikbaar in een film. Alles moet compact zijn en toch moet het grotesk lijken. Ik vind het een uitdaging maar het schrjven boeken ligt dichter bij me. Maar k denk dat ik zelf nog wel eens een film ga maken. Dat zal, met mijn naar Hollywood maatstaven gemeten, bescheiden middelen, een low budget Britsh movie moeten zijn. Schrijven is vertellen, filmen ook. Ik wil de vorm uitproberen. “
En na al die jaren is Bernie weer ten tonele. Een stap backward?
“Nee, forward. Kerr is wat jaartjes older and wiser, en Bernie Gunther eveneens. We lijken een beetje op elkaar, Bernie en ik. Ik vond dat ik Bernie nu wel weer op pad kon laten gaan, zonder het risico te lopen dat ik zou worden gezien als alleen maar Bernie's chroniqueur. De mensen waren Bernie al een beetje vergeten, zo gaat dat in thrillerland. De nieuwe Bernie is niet meer in Berlijn. Ja, af en toe in een flash back. Maar de oorlog is voorbij en we schrijven jaren vijftig Buenos Aires. Met veel Duitsers uit die jaren (Kerr grijst) is Bernie wereldburger geworden. Vond je hem op zijn plek in die stad?
“Helemaal, je hebt hem er goed werk laten doen.”
En wat gaat Bernie hierna doen?
“Nog veel meer reizen. Bernie heeft Philip Kerr aangezet tot reizen. Ik bereis nu de wereld en zoek de plekken op die vlak na de oorlog belangrijk waren. En ik zoek uit welke rol daar voor Bernie Gunther is weggelegd. Ik snuif de geur op voor Bernie. Ruikt een stad goed, dan heb ik de basis.”
Hoe ruikt Amsterdam?
“Waar Amsterdam naar ruikt, dat hadden ze in Gunther's tijd nog niet.”
Maar ruikt het goed?
“Als ik kenner was zou ik zeggen: het beste ruikt als de equivalent van een hele mooie Schotse whisky. Denk je eraan dat je de e weglaat?”
Een witte vlam. De excellente nieuwe roman van Kerr verscheen bij de Boekerij
Feije Wieringa
