Robert Harris en zijn Imperium
Vaderland is het boek waar BBC en Observer journalist Robert Harris zijn naam mee vestigde. Verscheen in 1992 en sindsdien een everseller. Een controversieel boek. Een misdaaddrama gesitueerd in een Europa waar Hitler de oorlog heeft gewonnen, in plaats van de geallieerden. Een gedetailleerd uitgewerkt what if drama. Vooral onder de niet-lezers van het boek bestond het vooroordeel dat zoiets wel pro-nazi moest wezen. Maar Harris –een keurige Brit en Britten kijken een beetje anders tegen 1940-1945 aan dan Hollanders- heeft in Vaderland alleen maar zijn visie weergegeven van de gevolgen wanneer een van de meeste rotte regimes die de wereld kende, de macht had behouden. Geen vrolijk boek, en Vaderland is een plek waar, net als in Brave New World, eigenlijk niemand zich echt thuis voelt. Maar dat neemt niet weg dat hij mooi gepreludeerd heeft op een door Albert Speer ontworpen Berlijn met een megalomane Hitler, waarvan de trekjes anno 2006 terug zijn te vinden in de top van het bewind in Noord Korea. Net als Brave New World is Vaderland meer satire dan thriller. Harris’ nieuwste heet Imperium. Een roman over de (historische) advocaat Marcus Cicero. Volgens de officiële bronnen is hij een briljante Romeinse pleiter met grote ambities...
“Toen ik Vaderland schreef, realiseerde ik me eigenlijk niet dat het boek als controversieel opgevat kon worden. We praten over de jaren negentig van de vorige eeuw. In Engeland hadden we de oorlog inmiddels al behoorlijk gerelativeerd. Maar in Nederland ligt het blijkbaar nog steeds erg gevoelig. Hebben jullie eigenlijk ooit zelf een serie als Dad’s Army gemaakt? Het zal te maken hebben met het trauma van een bezetting. Het grote aantal joden dat uit Nederland is weggevoerd, maakt natuurlijk dat speculatie over Hitler en humor over nazi’s gemakkelijk als kwetsend kan worden opgevat. Maar vrijwel alle zogenaamde historische romans en televisieseries zijn geromantiseerde visies op de werkelijkheid. Saving Private Ryan van Spielberg noem je ook geen documentaire over de invasie in Normandië. Het is Hollywood amusement. Vakwerk, dat wel. Ik denk dat je die realiteit ook niet mág benaderen. En dan ga je romantiseren. Zo gaat dat met geschiedenis. ”
“Uw andere boek Enigma over de codeermachines, de opstap naar computers, en het zenuwcentrum van de Britse geheime dienst, Bletchey Park, was minder speculatief?”
“Het is geen what if, maar een vrij gewone thriller. De meeste feiten rond het kraken van die Enigma’s kloppen. En een persoon als Turing, eigenlijk de man van de ghost in the machine heb ik opgevoerd als romanpersonage. Enigma is een degelijke pageturner geworden. De verfilming was ook vrij succesvol (Mick Jagger tekende voor de productie F.W.) maar ik vind het niet mijn meest originele boek. Op historische feiten gebaseerd, zullen we maar zeggen. Geldt ook voor Archangel. Fictie over de feiten rond Stalin en diens zoon. De kou in Siberië is overigens wel helemaal echt. Harde research.
“Enigma. In Nederland is nog steeds discussie over het Englandspiel. Geallieerde agenten die boven Nederland gedropt in handen van de Duitsers vielen. Dat vervolgens gecodeerd aan Londen lieten weten. En Londen deed of er niks aan de hand was en bleef agenten sturen.”
“Geloof het of niet, maar ik heb daar nog nooit van gehoord. De Hollanders vormden maar een kleine enclave in Londen tijdens de oorlog. Enigma was iets waar ook maar weinig Britten van op de hoogte waren. Maar ik heb natuurlijk een fractie van de documentatie mogen bekijken. Veel archieven blijven nog jaren in de kluis. Niet alleen voor schrijvers, ook voor historici. De val van de muur heeft een schat aan historisch materiaal opgeleverd. Daardoor verandert de visie op die jaren. Maar ik vrees dat het nog generaties zal vergen om een kloppend beeld te maken. Geschiedenis wordt elke dag herschreven. Dat bedoel ik niet in de geest van Orwell, die het Big Brother regime de geschiedenis liet manipuleren. Maar tijd en informatie zijn de wisselende factoren die onze blik bepalen en dus verandert dat beeld nog steeds. Ik schrijf overigens fictie. De settings zijn historisch. Mijn personages meestal niet.”
“Imperium is uw eerste boek waarop roman op de cover staat en geen thriller. Ik las een soort legal thriller, een avonturenroman, een sfeerbeeld van de Romeinse tijd voor Jezus Christus zijn gedachtegoed predikte en had de indruk dat het eigentijdser is dan wat gemiddeld in historische romans staat. Overigens kunnen uw lezers gerust zijn: Cicero staat wel erg ver af van de clichématige personages van John Grisham.”
“In Pompei schreef ik al over het Romeinse Rijk. Tijdens de research besefte ik dat in Rome de echte fundamenten van onze beschaving zijn gelegd. Democratie en rechten voor het individu kwamen voor het eerst in beeld toen de Romeinen hun rijk ontwikkelden. Je kan zeggen dat het de eerste verlichting was. De Romeinen zijn ook de eersten geweest die geschiedenis op schrift vastlegden. Het hele westerse rechtssysteem is gebaseerd op wetten uit toenmalige Rome. Het schrift was goed ontwikkeld, stenografie bestond al en het was, zelfs naar de maatstaven van nu, een vrij evenwichtige cultuur.”
“Met hele zware straffen. In uw boek schrijft u: “Popillius zal worden uitgekleed, tot bloedens toe gegeseld en vervolgens samen met een hond, een haan en een adder in een zak worden genaaid en in de Tiber geworpen....’We moeten echt zorgen dat hij wordt vrijgesproken, merkte Cicero op, ‘Al was het alleen maar om die hond, haan en adder het gruwelijke lot te besparen om in een zak terecht te komen met Popillius’.”
“En Jezus Christus was ook niet de eerste en enige die aan het kruis is genageld. De Romeinse doctrine en krijgsheren namen geen halve maatregelen. Wat denk je van de slachtpartijen die tegenwoordig plaatsvinden? Zijn die humaner? De macht heeft het monopolie op geweld. Sinds de Romeinen is daar niks aan veranderd en daarvoor was het ook al zo.”
“De beschrijvingen van de machthebbers, het gekonkel in de wandelgangen, het old boys netwerk in de Romeinse senaat. Telefoon en computer ontbreken, maar voor het overige lijkt het verdacht veel op de structuren zoals je die ziet in de clans rond meneer Bush, De V.N. en andere moderne machtsblokken.”
“Imperium is geen historisch kostuumdrama. Wat zich in Rome afspeelde, spiegelt zich in wat je nu ziet. Ik schrijf geen echte historische romans. Ik gebruik de historie om de maatschappij van nu te tekenen. De aard der dingen verandert, de aard van de mens blijft nagenoeg hetzelfde. Van huis uit ben ik geen pessimist. Maar de menselijke soort is een rare speling van de natuur. We wanen ons wijs. Een grote vergissing. Imperium is inderdaad het best te genieten als je het leest als een satire. Democratie is nog steeds een broze manier om regeringen te vormen. Bij de Romeinen ging het vaak mis. En dat gaat het anno 2006 nog steeds. Imperium vind ik zelf mijn meest geslaagde roman. Als ik ooit voor mijn maker moet verschijnen, heb ik in ieder geval één boek geschreven om trots op te zijn. Ik hoop dat ik nog even mag blijven. Er staan nog twee delen op stapel. En als de trilogie voltooid is, zal er vast wel weer nieuw materiaal opduiken dat bewijst dat historische boeken eigenlijk heel modern kunnen zijn.”
“Op de achterflap lijkt u in de verte een beetje op de heer Bush.”
Grijnzend: “Wees blij dat je dat niet aan ’t begin van dit gesprek tegen me zei. Kritiek op Imperium? Kan ik mee leven. Bush.... dat liever niet, ik wil wel in de spiegel kunnen kijken zonder een hekel aan mezelf te krijgen.”
Feije Wieringa
Imperium is verschenen bij De Bezige Bij: imprint Cargo
Vaderland is het boek waar BBC en Observer journalist Robert Harris zijn naam mee vestigde. Verscheen in 1992 en sindsdien een everseller. Een controversieel boek. Een misdaaddrama gesitueerd in een Europa waar Hitler de oorlog heeft gewonnen, in plaats van de geallieerden. Een gedetailleerd uitgewerkt what if drama. Vooral onder de niet-lezers van het boek bestond het vooroordeel dat zoiets wel pro-nazi moest wezen. Maar Harris –een keurige Brit en Britten kijken een beetje anders tegen 1940-1945 aan dan Hollanders- heeft in Vaderland alleen maar zijn visie weergegeven van de gevolgen wanneer een van de meeste rotte regimes die de wereld kende, de macht had behouden. Geen vrolijk boek, en Vaderland is een plek waar, net als in Brave New World, eigenlijk niemand zich echt thuis voelt. Maar dat neemt niet weg dat hij mooi gepreludeerd heeft op een door Albert Speer ontworpen Berlijn met een megalomane Hitler, waarvan de trekjes anno 2006 terug zijn te vinden in de top van het bewind in Noord Korea. Net als Brave New World is Vaderland meer satire dan thriller. Harris’ nieuwste heet Imperium. Een roman over de (historische) advocaat Marcus Cicero. Volgens de officiële bronnen is hij een briljante Romeinse pleiter met grote ambities...
“Toen ik Vaderland schreef, realiseerde ik me eigenlijk niet dat het boek als controversieel opgevat kon worden. We praten over de jaren negentig van de vorige eeuw. In Engeland hadden we de oorlog inmiddels al behoorlijk gerelativeerd. Maar in Nederland ligt het blijkbaar nog steeds erg gevoelig. Hebben jullie eigenlijk ooit zelf een serie als Dad’s Army gemaakt? Het zal te maken hebben met het trauma van een bezetting. Het grote aantal joden dat uit Nederland is weggevoerd, maakt natuurlijk dat speculatie over Hitler en humor over nazi’s gemakkelijk als kwetsend kan worden opgevat. Maar vrijwel alle zogenaamde historische romans en televisieseries zijn geromantiseerde visies op de werkelijkheid. Saving Private Ryan van Spielberg noem je ook geen documentaire over de invasie in Normandië. Het is Hollywood amusement. Vakwerk, dat wel. Ik denk dat je die realiteit ook niet mág benaderen. En dan ga je romantiseren. Zo gaat dat met geschiedenis. ”
“Uw andere boek Enigma over de codeermachines, de opstap naar computers, en het zenuwcentrum van de Britse geheime dienst, Bletchey Park, was minder speculatief?”
“Het is geen what if, maar een vrij gewone thriller. De meeste feiten rond het kraken van die Enigma’s kloppen. En een persoon als Turing, eigenlijk de man van de ghost in the machine heb ik opgevoerd als romanpersonage. Enigma is een degelijke pageturner geworden. De verfilming was ook vrij succesvol (Mick Jagger tekende voor de productie F.W.) maar ik vind het niet mijn meest originele boek. Op historische feiten gebaseerd, zullen we maar zeggen. Geldt ook voor Archangel. Fictie over de feiten rond Stalin en diens zoon. De kou in Siberië is overigens wel helemaal echt. Harde research.
“Enigma. In Nederland is nog steeds discussie over het Englandspiel. Geallieerde agenten die boven Nederland gedropt in handen van de Duitsers vielen. Dat vervolgens gecodeerd aan Londen lieten weten. En Londen deed of er niks aan de hand was en bleef agenten sturen.”
“Geloof het of niet, maar ik heb daar nog nooit van gehoord. De Hollanders vormden maar een kleine enclave in Londen tijdens de oorlog. Enigma was iets waar ook maar weinig Britten van op de hoogte waren. Maar ik heb natuurlijk een fractie van de documentatie mogen bekijken. Veel archieven blijven nog jaren in de kluis. Niet alleen voor schrijvers, ook voor historici. De val van de muur heeft een schat aan historisch materiaal opgeleverd. Daardoor verandert de visie op die jaren. Maar ik vrees dat het nog generaties zal vergen om een kloppend beeld te maken. Geschiedenis wordt elke dag herschreven. Dat bedoel ik niet in de geest van Orwell, die het Big Brother regime de geschiedenis liet manipuleren. Maar tijd en informatie zijn de wisselende factoren die onze blik bepalen en dus verandert dat beeld nog steeds. Ik schrijf overigens fictie. De settings zijn historisch. Mijn personages meestal niet.”
“Imperium is uw eerste boek waarop roman op de cover staat en geen thriller. Ik las een soort legal thriller, een avonturenroman, een sfeerbeeld van de Romeinse tijd voor Jezus Christus zijn gedachtegoed predikte en had de indruk dat het eigentijdser is dan wat gemiddeld in historische romans staat. Overigens kunnen uw lezers gerust zijn: Cicero staat wel erg ver af van de clichématige personages van John Grisham.”
“In Pompei schreef ik al over het Romeinse Rijk. Tijdens de research besefte ik dat in Rome de echte fundamenten van onze beschaving zijn gelegd. Democratie en rechten voor het individu kwamen voor het eerst in beeld toen de Romeinen hun rijk ontwikkelden. Je kan zeggen dat het de eerste verlichting was. De Romeinen zijn ook de eersten geweest die geschiedenis op schrift vastlegden. Het hele westerse rechtssysteem is gebaseerd op wetten uit toenmalige Rome. Het schrift was goed ontwikkeld, stenografie bestond al en het was, zelfs naar de maatstaven van nu, een vrij evenwichtige cultuur.”
“Met hele zware straffen. In uw boek schrijft u: “Popillius zal worden uitgekleed, tot bloedens toe gegeseld en vervolgens samen met een hond, een haan en een adder in een zak worden genaaid en in de Tiber geworpen....’We moeten echt zorgen dat hij wordt vrijgesproken, merkte Cicero op, ‘Al was het alleen maar om die hond, haan en adder het gruwelijke lot te besparen om in een zak terecht te komen met Popillius’.”
“En Jezus Christus was ook niet de eerste en enige die aan het kruis is genageld. De Romeinse doctrine en krijgsheren namen geen halve maatregelen. Wat denk je van de slachtpartijen die tegenwoordig plaatsvinden? Zijn die humaner? De macht heeft het monopolie op geweld. Sinds de Romeinen is daar niks aan veranderd en daarvoor was het ook al zo.”
“De beschrijvingen van de machthebbers, het gekonkel in de wandelgangen, het old boys netwerk in de Romeinse senaat. Telefoon en computer ontbreken, maar voor het overige lijkt het verdacht veel op de structuren zoals je die ziet in de clans rond meneer Bush, De V.N. en andere moderne machtsblokken.”
“Imperium is geen historisch kostuumdrama. Wat zich in Rome afspeelde, spiegelt zich in wat je nu ziet. Ik schrijf geen echte historische romans. Ik gebruik de historie om de maatschappij van nu te tekenen. De aard der dingen verandert, de aard van de mens blijft nagenoeg hetzelfde. Van huis uit ben ik geen pessimist. Maar de menselijke soort is een rare speling van de natuur. We wanen ons wijs. Een grote vergissing. Imperium is inderdaad het best te genieten als je het leest als een satire. Democratie is nog steeds een broze manier om regeringen te vormen. Bij de Romeinen ging het vaak mis. En dat gaat het anno 2006 nog steeds. Imperium vind ik zelf mijn meest geslaagde roman. Als ik ooit voor mijn maker moet verschijnen, heb ik in ieder geval één boek geschreven om trots op te zijn. Ik hoop dat ik nog even mag blijven. Er staan nog twee delen op stapel. En als de trilogie voltooid is, zal er vast wel weer nieuw materiaal opduiken dat bewijst dat historische boeken eigenlijk heel modern kunnen zijn.”
“Op de achterflap lijkt u in de verte een beetje op de heer Bush.”
Grijnzend: “Wees blij dat je dat niet aan ’t begin van dit gesprek tegen me zei. Kritiek op Imperium? Kan ik mee leven. Bush.... dat liever niet, ik wil wel in de spiegel kunnen kijken zonder een hekel aan mezelf te krijgen.”
Feije Wieringa
Imperium is verschenen bij De Bezige Bij: imprint Cargo
